ضرورت آموزش حقوق شهروندی در ایران

ضرورت آموزش حقوق شهروندی در ایران

محمد حسنوند

تصور فرد بدون حضور در جامعه تصور امری محال است، خواسته یا ناخواسته ما در اجتماع به دنیا می آییم رشد می کنیم و هویت می یابیم، زندگی اجتماعی برای انسان برکات فراوانی دارد از تامین ابتدایی ترین نیازهای انسان تا متعالی ترین انها طیف وسیعی از نیازهای انسان را برآورده می سازد، امکان رشد و تعالی، امنیت، سهولت در برآوردن نیازها، همکاری و همدلی اجتماعی، همه و همه تنها در حضور دیگران و در زیست جمعی معنا می یابد . در کنار تمام این مواهب ، لاجرم محدودیت ها و وظایفی نیز بر ما تحمیل می شود . مجموعه این امتیازات و این محدودیتها ، حقوق و تکالیف ما را در جامعه رقم خواهد زد. با هر دیدگاه و هر دین و مذهبی در همه جوامع افراد از حقوق و تکالیفی برخوردارند. بسیاری از مفاهیم رایج مثل شهروند نیز از دل همین حقوق و تکالیف سر بر آورده اند . ضرورت اینکه ما حقوق و تکالیفمان را بدانیم مساله ایست که همواره در طول تاریخ بشر مورد توجه قرار بوده اصلا همه انبیا آمدند تا انسان بداند کیست؟ چه باید  انجام دهد و از چه کاری دوری جوید؟  از قرن ها پیش  نیز بسیاری متفکران به مسئله آموزش اجتماعی و ایفای نقش شهروندی توسط آنها توجه نشان داده اند. . بسیار ضروریست که افراد یک جامعه آموزش­هایی ببینند که آنها  را برای عضویت در جامعه، آماده و جامعه پذیر می­کند.  این آموزش می تواند هم در اشکال رسمی و هم در اشکال غیر رسمی دنبال شود به عنوان نمونه می توان به طور غیر رسمی در خانه یا محل کار یا کارگاه‌های آموزشی و یا به طور رسمی به صورت سرفصل درسی مجزا در مدارس و حتی مدارس ابتدایی و یا به صورت رشته تحصیلی دانشگاهی به شهروندان  آموزش دادکه چگونه یک شهروند فعال، آگاه و مسئولیت‌ پذیر باشند. محتوای این آموزش ها باید به نحوی باشد که به آنان بیاموزد ، چگونه تصمیمات و اقدامات خود را با توجه به مسئولیت‌هایشان در قبال اجتماع و زندگی فردی خود هماهنگ نمایند. آموزش حقوق و تکالیف شهروندان وظیفه ظرفیت‌ سازی و توانمندسازی آنها را میسر می‌کند؛ یعنی اینکه شهروندان بیاموزند که فقط نباید اعتراض کنند بلکه فضا آماده است که با آموختن حقوق­شان، خود مشکل و راه برطرف کردن آن را بیابند. همچنین آموزش شهروندی عملاً به عنوان وسیله‌ای برای پرورش احساس تعلق به جامعه و داشتن هدفی در زندگی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. اگر آموزش را سرمایه گذاری برای آینده در نظر بگیریم؛ آموزش شهروندی سرمایه گذاری برای آینده مورد نظر کشور در تمامی ابعاد است. زمانی می توان از حقوق شهروندی صحبت کرد که مفهوم آن را با تمام وجوه و مشخصات آن بشناسیم و باور کنیم. کودکان باید همفکری، مشورت و شناخت قوانین لازم زندگی در محله و شهر را از زمان پیش دبستانی و کودکی همراه با آموزش های محیطی و ملموس با مشارکت کودکان دیگر فرا گیرند. پاکیزگی شهر و محیط زندگی، احترام به حقوق دیگران، رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و حق تقدم در تمامی امور شهروندی، آموزش بهداشت عمومی و دفع صحیح زباله از جمله مواردی هستند که باید از همان دوران کودکی با آموزش نهادینه شوند زیرا پس از رشد و بلوغ افراد، عادات در آنها تقویت و تثبیت شده و تغییر آنها به تمایلات طبیعی ناممکن و دیر است.در کشورهای توسعه یافته مفاهیم شهروندی از دوران کودکی تا نوجوانی آموزش داده می‌شود و دولت نیز آموزش‌های لازم را در اختیار والدین و معلمان قرار می‌دهد.. دربرخی از  کشورها آموزش شهروندی و آشنایی با آن به طور رسمی در برنامه درسی مدارس قرار گرفته است.  آموزش حقوق شهروندی مستلزم تکلیف هر دولت به فراهم ساختن امکانات و زمینه های تحقق عینی آن حق می باشد. بنابر این هر دولت مکلف است که البته در حد امکانات خود به آموزش حقوق شهروندی همت گمارد کما اینکه بایست از ایجاد مانع در راه آموزش حقوق شهروندی توسط سازمانهای غیر دولتی و حتی نهادهای بین المللی احتراز ورزد. لزوم ارائه این آموزشها در کشور ما نیز برکسی پوشیده نیست در همین راستا می توان پیشنهاد داد که در وهله نخست الزام به این آموزش ها در قوانین ما گنجانده شود و راهکارهایی برای آن پیش بینی شود راهکارهایی مثل الزام آموزش و پرورش، اموزش عالی و رسانه های دولتی به ارائه این آموزش ها در برنامه های خود ، گام دوم می تواند اجرایی کردن این قوانین باشد . ظرفیت دیگری که در این راه می توان از ان بهره گرفت نهادهای سنتی و مذهبی است که ریشه عمیقی در جامعه ایرانی دارد نهادهایی مثل مساجد و جماعات مذهبی و نیز شوراهای شهر و روستا که می توانند نقش موثری در ارائه این آموزش ها ایفا نمایند . در این بین مساجد و پایگاههای بسیج از پتانسیل قوی تری نسبت به بقیه برخوردارند.